Doorpakken in de energietransitie
In september 2024 werd in Nederland voor het eerst meer dan vijftig procent van alle stroom groen opgewekt. Een prestatie van formaat, maar toch gaat de energietransitie nog niet snel genoeg, stelt Ernst Japikse, algemeen directeur van Ennatuurlijk. “Ik mis een visie en een gevoel van urgentie. En als we niet oppassen betalen de mensen met de kleinste beurs straks de rekening.”
Extreme droogte in Zuid-Europa, smeltende gletsjers in de Alpen en overstromingen in Limburg. Hoe urgent wil je het hebben? vraagt Ernst zich af. “Ik snap niet waarom we niet alles uit de kast halen om de opwarming te stoppen. De Minister van Klimaat en Groene Groei heeft goede plannen en het kabinet wil door met de energietransitie, maar tegelijkertijd is er minder geld beschikbaar. Plannen voor verduurzaming lopen bovendien nog altijd vertraging op door de enorme bureaucratie en vergunningstrajecten. Ook bij de meeste burgers zie ik die urgentie niet terug; zonder hun inzet is er niet eens een transitie mogelijk. Zijn mensen ervan doordrongen wat de energietransitie van ze vraagt? Zonnepanelen op je dak of een elektrische auto is niet genoeg. We zullen ook onze leefstijl moeten aanpassen: minder consumeren en minder energie verbruiken. Op dit
Crisis zet mensen in beweging
Ernst verzucht dat er misschien wel een crisis nodig is om de zaak in beweging te zetten. “Want dan wordt opeens alles mogelijk en komen mensen in actie. Denk aan de coronacrisis. Toen konden we in een razend tempo vaccinaties ontwikkelen en kon er van alles worden georganiseerd. Of aan de energiecrisis die ontstond na de inval in Oekraïne. Toen de gasprijzen omhoogschoten, waren de warmtepompen niet aan te slepen. Maar de gevolgen van klimaatverandering raken ons klaarblijkelijk nog onvoldoende. Hoe urgent moet de klimaatcrisis worden voordat we in beweging komen?”
Aardwarmte onmisbare aanvulling
“Ondertussen kabbelt de energietransitie door”, stelt hij. “Dat we meer dan vijftig procent van ons elektriciteitsverbruik groen opwekken is natuurlijk bemoedigend. Maar we kunnen niet alle woningen en bedrijven in Nederland verduurzamen met groene stroom. Nu al kunnen de stroomnetten dat niet aan, ook niet na verzwaring van het net. Dat wordt ook te duur. We gaan naar een energiemix toe, waarin naast groene stroom ook een grote bron als aardwarmte een belangrijke rol speelt in de verwarming van Nederland. Daar hebben we genoeg van, dus daar moet je volle bak mee aan de slag. Dat we niet om collectieve warmtenetten heen kunnen, blijkt ook uit de vele onafhankelijke adviesrapporten die over de energietransitie verschenen zijn: voor ongeveer een op de vier woningen zijn collectieve warmtenetten de beste oplossing. Vaak gaat het om woningen in dichtbebouwde oudere wijken of hoogbouw. Daar is meestal weinig ruimte voor individuele oplossingen, zoals een warmtepomp, en is het warmtenet een beter alternatief dat ook nog eens het stroomnet minimaal belast.”
Wethouders met lef gezocht
Ernst: “Centrale aansturing is dus onvermijdelijk om meters te maken. Zo zorgen we ook dat we als
samenleving de juiste keuzes maken tegen de laagste maatschappelijke kosten. Op dit moment lijkt die sturing te ontbreken. Waar mensen het kunnen betalen worden warmtepompen – met subsidie – geïnstalleerd. Hartstikke goed, maar dat gebeurt helaas ook in wijken waar een collectief warmtenet beter zou zijn en waarmee duurzame warmte ook bereikbaar zou zijn voor mensen die geen warmtepomp kunnen betalen. Wat we nodig hebben zijn wethouders met lef. Wethouders die aanwijzen welke wijken van het gas af gaan en met welke oplossing. En die dan aan de slag gaan met partijen om het te regelen. De Tweede Kamer heeft een wet aangenomen die dat mogelijk maakt en dat heeft veel moeite gekost. Maar geen wethouder durft dat nog aan.”
Lasten ongelijk verdeeld
Zoals het nu gaat ziet hij dat de rekening voor de verduurzaming steeds meer bij de mensen met de kleinste beurs komt te liggen. “Mensen die het kunnen betalen rijden een Tesla, hebben zonnepanelen op het dak en kopen een warmtepomp voor warmte in de winter en koeling in de zomer. Dat vraagt veel elektriciteit, waardoor ons stroomnet op dit moment overvol is. De netbeheerders zijn al bezig met netverzwaring om de elektrificatie van de samenleving te ondersteunen en dat gaat miljarden kosten. Miljarden die netjes over alle elektriciteitsverbruikers worden verdeeld, ook bij de mensen die geen elektrische auto hebben en nauwelijks elektriciteit gebruiken. Maar bij warmtenetten geldt dat niet. Daar worden de kosten voor aanleg en onderhoud van het warmtenet alleen verrekend in het warmtetarief voor de klant. Per saldo betalen ze dus én meer vaste kosten voor elektriciteit én meer vaste kosten voor hun warmtenet. Veel eerlijker zou het zijn als we allemaal hetzelfde tarief betalen voor de vaste kosten, of je nu elektriciteit of warmte gebruikt. Je zou dat vaste tarief eventueel nog kunnen laten oplopen naarmate iemand meer verbruikt.”
Samen naar een nieuwe visie
“De oplossing? Wat ontbreekt is een toekomstvisie en een constructieve dialoog tussen de overheid en alle partijen die de energietransitie een handje kunnen helpen, en dan met name de energiebedrijven. Hoe gaan wij de klus die energietransitie heet, samen klaren? Nu bouwen we voort op het verleden. Zou het niet mooier zijn om het verleden los te laten en te kijken naar de situatie die we wensen ná de energietransitie, zodat we ons daar met z’n allen op kunnen richten? Energiebedrijven hebben nu vooral baat bij zoveel mogelijk energie verkopen, terwijl het doel minder energieverbruik is. Daar zit iets kroms in. Als onze klanten ons gaan betalen voor de temperatuur in hun woning en niet voor verbruik, dan gaan we heel andere investeringen doen dan nu. Dan gaan we de woning isoleren, slimme gadgets installeren, zonnepanelen op het dak leggen en dubbele glazen plaatsen. Daarmee kunnen we echt iets betekenen voor de energietransitie en voor de mensen, ook de mensen met de kleinste beurs. Want een gemiddeld huis klaarmaken voor de energietransitie kost 30.000 euro en dat heeft bijna niemand. Waarom gaan we daarover niet samen in gesprek en zo een visie ontwikkelen waar iederéén blijer van wordt?”
Meer lezen? Download ons magazine
Dit artikel komt uit de 5e edtie van ons magazine Doorpakken.
Benieuwd?
