Energietransitie gebaat bij eerlijke kostenverdeling
In de markt is veel gesteggel over warmtetarieven en dat heeft een negatieve impact op warmtenetten. Dat is zonde, want de tariefdiscussie is een symptoom van een veel groter onderliggend probleem, stelt Ernst Japikse, algemeen directeur van Ennatuurlijk. De kosten van de energietransitie zijn op dit moment niet eerlijk verdeeld en warmtebedrijven en hun klanten betalen daarvoor de prijs.
Dat minister Jetten in april besloot om meer geld vrij te maken om bestaande warmtenetten rendabel te maken voor de klant, is positief. Maar het echte probleem los je daarmee niet op. De energietransitie is een afspraak die we als samenleving samen maakten voor een leefbare toekomst. De kosten voor die omslag zouden we dus samen moeten dragen. Maar dat is niet het geval. Bij warmtebedrijven is dat het meest zichtbaar. Bij ons is de balans zoek tussen wat we kunnen investeren en de tarieven die we kunnen vragen.
Reputatie warmte-netten onder vuur
De bewering dat tarieven makkelijker lager kunnen en dat we geld zouden verdienen over de ruggen van klanten, is veel te makkelijk en klopt niet. De consumentenwaakhond ACM bewaakt de maximumtarieven – waar wij overigens altijd onder zitten – en stelt ook een maximum aan het rendement dat we als bedrijf kunnen maken. Dat is nu 4%. En laten we eerlijk zijn, als je je geld op dit moment op een spaarrekening zet krijg je er meer voor. In de praktijk maken warmtebedrijven een gemiddeld rendement van zo’n 3% en daar moeten ook nog ontwikkelkosten vanaf. Dan hebben we ook nog de onzekerheid door de voorgenomen wetgeving rond warmtenetten. Dat alles gaat ten koste van de aanleg en reputatie van collectieve warmte. Afgelopen jaar zijn niet of nauwelijks nieuwe woningen op een warmtenet aangesloten. Wij hebben er alle baat bij dat tarieven omlaag gaan. Hoe goedkoper, hoe populairder warmte wordt en hoe meer klanten.
Volledige elektrificering onbetaalbaar
Kijken we vanuit nationaal perspectief naar de energietransitie van Nederland, dan zijn energie-experts het erover eens dat warmtenetten voor ongeveer een derde van alle woningen de beste en goedkoopste oplossing is om van het gas te gaan. Voor de overige woningen is dat momenteel de warmtepomp. Bij deze verdeling kunnen we de energietransitie realiseren tegen de laagste maatschappelijke kosten. De warmtelevering 100% elektrificeren, dus bijvoorbeeld alleen oplossen met warmtepompen, daarmee schieten we onszelf in de voet. Niet alle woningen zijn geschikt voor een warmtepomp en als alle woningen een warmtepomp krijgen kan ons elektriciteitsnet dat niet aan. De verzwaring die daarvoor nodig is, is niet realistisch en gaat kapitalen kosten.
Zet maatschappelijk belang boven individueel belang
Maatschappelijk zijn we erbij gebaat om in elke wijk de beste en meest efficiënte oplossing te kiezen om van het gas te gaan. In de praktijk zien we helaas het tegenovergestelde gebeuren. In de energietransitie is een ongewenste concurrentie ontstaan tussen verschillende duurzame energiedragers. Dankzij forse subsidies zijn warmtepompen voor de individuele woningeigenaar goedkoper dan een warmteaansluiting. En door het nationale gesteggel rondom warmtenetten laten we toe dat warmtepompen geïnstalleerd worden in woningen en wijken waar een warmtenet de voorkeur zou hebben. In die wijken wordt de aanleg van warmtenetten steeds onrendabeler. Want hoe minder woningen we op een warmtenet kunnen aansluiten, hoe hoger de vastrechtkosten per woning. De kosten voor aanleg en onderhoud van de infrastructuur kunnen we als warmtebedrijf immers alleen verhalen op onze eigen klanten.
Warmteklanten dubbel de dupe
Aan de andere kant draagt het toegenomen gebruik van warmtepompen bij aan de overbelasting van het elektriciteitsnet. Overal moet het net verzwaard worden, dat gaat onherroepelijk leiden tot hogere vastrechtkosten voor elektriciteit. En die kosten worden wél uitgesmeerd over alle gebruikers. Warmteklanten zijn hierin dus tweemaal de dupe van oneffen kostenverdeling. En ik geef je op een briefje dat straks ook het vastrecht voor gas de pan uit rijst. Gasgebruikers betalen samen de kosten voor de gasinfrastructuur. Hoe meer mensen van het gas afgaan, hoe hoger de kosten worden voor de laatste gasklanten. En hoe eerlijk is dát?
Kies voor een integrale aanpak van de energietransitie
De oplossing? Ten eerste: laten we zij aan zij samenwerken om de energietransitie voor elkaar te krijgen tegen de laagste maatschappelijke kosten en kies in elke wijk de meest efficiënte en goedkoopste oplossing. Ten tweede: denk na over een eerlijke kostenverdeling. Laten we de kosten van alle (investeringen in een duurzamere) energieinfrastructuur socialiseren, dus samenvoegen en eerlijk verdelen. Wat ook kan is nadenken over betaling naar gebruik. Als veel mensen in een wijk een warmtepomp nemen, moet het lokale net verzwaard worden. Waarom zou iemand met een warmteaansluiting en gelijkblijvend elektriciteitsverbruik daaraan moeten meebetalen?
Tot slot moeten we ophouden de tarieven voor duurzame energie te vergelijken met de gasprijs. Gas is veel te goedkoop, omdat daarin de schade die de gaswinning en de verbranding ervan veroorzaakt, niet in de prijs is opgenomen. Laten we samen werken aan een duurzame kostenverdeling en zij aan zij die energietransitie zo snel mogelijk voor elkaar krijgen.
